📘 

ಸಂಧಿ ಎನ್ನುವುದು ಭಾಷೆಯ ಶಬ್ದಶಕ್ತಿಯ ಹೃದಯವಾಗಿದೆ. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಂಸ್ಕೃತ ಭಾಷೆ — ವಿಶ್ವದ ಪ್ರಾಚೀನ ಮತ್ತು ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲೊಂದು — ಇದರ ವ್ಯಾಕರಣದಲ್ಲೇ ಗಾಢವಾದ ಶ್ರದ್ಧೆ ಇದೆ. ಈ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಪದಗಳು ಸೇರಿಕೊಳ್ಳುವಾಗ ಉಂಟಾಗುವ ವ್ಯಾಕರಣಾತ್ಮಕ ಬದಲಾವಣೆಗಳನ್ನು "ಸಂಧಿ" ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.

ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಂಧಿಗಳನ್ನು ನಾವು ಮೊದಲಿಗೆ ಅಕ್ಷರಗಳ ಪ್ರಕಾರವಾಗಿ ಎರಡು ಮುಖ್ಯ ವಿಭಾಗಗಳಾಗಿ ಹಂಚಬಹುದು:

1.    ಸ್ವರ ಸಂಧಿಗಳು (ಅಥವಾ ಅಚ್ಸಂಧಿಗಳು)

2.    ವ್ಯಂಜನ ಸಂಧಿಗಳು (ಅಥವಾ ಹಲ್ಸಂಧಿಗಳು)

ಇದೀಗ ಪ್ರತಿ ವಿಭಾಗದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಬರುವ ಪ್ರಮುಖ ಸಂಧಿ ಪ್ರಕಾರಗಳನ್ನು ಒಂದೊಂದಾಗಿ ವಿವರವಾಗಿ ನೋಡೋಣ.

🔤 1. ಸ್ವರ ಸಂಧಿಗಳು (Vowel Sandhis)

ಸ್ವರ ಸಂಧಿ ಎಂದರೆ ಸ್ವರದ ಮುಂದೆ ಮತ್ತೊಂದು ಸ್ವರ ಬಂದಾಗ ಅವು ಸೇರಿ ಹೊಸ ಸ್ವರ ಅಥವಾ ಸ್ವರ ಸಂಯೋಗವಾಗಿ ಬದಲಾಗುವುದು. ಇದನ್ನು ನಾಲ್ಕು ಮುಖ್ಯ ಶ್ರೇಣಿಗಳಲ್ಲಿ ವಿಂಗಡಿಸಬಹುದು:

(1) ✅ ಸವರ್ಣ ದೀರ್ಘ ಸಂಧಿ

ಈ ಸಂಧಿಯಲ್ಲಿ ಒಂದೇ ತರಹದ ಸ್ವರಗಳು (ಅದು ಅ–ಅ, ಇ–ಇ, ಉ–ಉ ಇತ್ಯಾದಿ) ಭೇಟಿಯಾದಾಗ ಅವುಗಳು ಸೇರಿ ದೀರ್ಘಸ್ವರ ರೂಪಕ್ಕೆ ಬದಲಾಗುತ್ತವೆ.

ಉದಾ:

·         ರಾಮ + ಅತಿವೃಷ್ಟಿ = ರಾಮಾತಿವೃಷ್ಟಿ

·         ಮಣಿ + ಇಂದ್ರ = ಮಣೀಂದ್ರ

·         ಪುರು + ಉಗ್ರ = ಪೂರುಗ್ರ

ವಿಶೇಷ: ಇದೇ ತರಹದ ಸ್ವರಗಳು ಸೇರಿ ಹೊಸ ದೀರ್ಘಸ್ವರ ರೂಪುಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಇದು ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಂಧಿಗಳಲ್ಲಿಯೇ ಅತ್ಯಂತ ಸಾಮಾನ್ಯವಾದ ಸಂಧಿ ಪ್ರಕಾರ.

(2) 🌟 ಗುಣಸಂಧಿ

ಈ ಸಂಧಿಯಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನ ಸ್ವರಗಳು (ಅದು ಅ + ಇ, ಅ + ಉ) ಸೇರಿ ಗುಣಸ್ವರ ರೂಪಕ್ಕಾಗುತ್ತವೆ. ಇವು ವಿಶೇಷವಾಗಿ “ಎ” ಮತ್ತು “ಓ” ರೂಪದಲ್ಲಿ ಬದಲಾಗುತ್ತವೆ.

ಉದಾ:

·         ಇಶ + ಇಂದ್ರ = ಎಶೇಂದ್ರ

·         ಪತಿ + ಉತ್ರ = ಪತಿಯೋತ್ರ

ಗುಣ ಪರಿವರ್ತನೆಗಳು:

·         ಅ + ಇ / ಅ + ಐ = ಎ

·         ಅ + ಉ / ಅ +ಔ = ಓ

(3) 🔥 ವೃದ್ಧಿ ಸಂಧಿ

ಗುಣದ ಮತ್ತೊಂದು ವಿಸ್ತೃತ ರೂಪವೇ ವೃದ್ಧಿ. ಇದರಲ್ಲಿ ಅ + ಐ / ಅ + ಔ ಬಂದು ಐ ಅಥವಾ ಔ ಆಗುತ್ತದೆ.

ಉದಾ:

·         ರಾಜ + ಇಂದ್ರ = ರಾಜೇಂದ್ರ (ಅ + ಇ = ಐ)

·         ಮಹಾ + ಔಷಧಿ = ಮಹೌಷಧಿ

ಸೂಚನೆ: ಗುಣಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಶಕ್ತಿ ಅಥವಾ ಗಂಭೀರತೆಯ ಸೂಚನೆ ಇಲ್ಲಿದೆ.

(4) 🌬️ ಯಣ್ ಸಂಧಿ

ಇದು ಸ್ವರ ಮತ್ತು ಯಣ್ ಅಕ್ಷರಗಳ ಸಂಯೋಜನೆಯಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲಿ ಇ/ಈ/ಉ/ಊ/ಋ ಸ್ವರಗಳು ಅಕ್ಷರಗಳ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಬಂದು ಯ, ವ ಅಥವಾ ರ್ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಬದಲಾಗುತ್ತವೆ.

ಉದಾ:

·         ವಿದ್ಯಾ + ಆಲಯ = ವಿದ್ಯಾಲಯ

·         ಭುಜ + ಇಂದ್ರ = ಭುಜೇಂದ್ರ

·         ಪರ + ಉಪಕಾರಿ = ಪರೋಪಕಾರಿ

🔡 2. ವ್ಯಂಜನ ಸಂಧಿಗಳು (Consonant Sandhis)

ವ್ಯಂಜನ ಸಂಧಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ವರವಲ್ಲದೆ ವ್ಯಂಜನಗಳು ಪರಸ್ಪರ ಮೇಳಗೊಂಡು ಬದಲಾಗುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಇವುಗಳು ನಿಜವಾದ ಪದ ಸಂಯೋಜನೆಗೆ ಗಂಭೀರತೆಯ ಸೂಚನೆ ನೀಡುತ್ತವೆ. ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಈ ಕೆಳಗಿನಂತಿವೆ:

(5) 💥 ಜಶ್ತ್ವ ಸಂಧಿ

ಇಲ್ಲಿ ಶಬ್ದದ ಅಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ನಿಂತಿರುವ ವ್ಯಂಜನ ಮುಂದಿನ ಶಬ್ದದ ಮೊದಲಿನ ವ್ಯಂಜನದ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ಜಶ್ ವರ್ಣ (ಜ, ಬ, ದ, ಗ, ವ) ಗಳಲ್ಲಿ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಉದಾ:

·         ತತ್ + ಜನಃ = ತಜ್ಜನಃ

·         ಅಪಿ + ಗಚ್ಛತಿ = ಅಪಿಗಚ್ಛತಿ

(6) 🌀 ಶ್ಚುತ್ವ ಸಂಧಿ

ಇಲ್ಲಿ ‘ಸ್’ ಎಂಬ ಶಬ್ದಾಂತ್ಯದ ವ್ಯಂಜನ ಮುಂದಿನ ಶಬ್ದದಲ್ಲಿ ‘ಚ’ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿದ್ದರೆ ‘ಸ್ + ಚ = ಶ್ಚ’ ಆಗುತ್ತದೆ.

ಉದಾ:

·         ತತ್ + ಚಿತ್ತಮ್ = ತಶ್ಚಿತ್ತಮ್

·         ದಿವಸ್ + ಚಂದ್ರ = ದಿವಶ್ಚಂದ್ರ

(7) 🧩 ಷ್ಟುತ್ವ ಸಂಧಿ

ಇಲ್ಲಿ ‘ತ್’ ಅಥವಾ ‘ಟ್’ ಕಾರಗಳು ‘ಷ್’ ಪ್ರಾರಂಭದ ಪದಗಳೊಂದಿಗೆ ಸೇರಿದಾಗ, ಟ + ಷ = ಷ್ಟು ಅಥವಾ ತ್ + ಷ = ಷ್ಠು ಆಗುತ್ತದೆ.

ಉದಾ:

·         ಸತ್ + ಷಾಸ್ತ್ರಮ್ = ಸಷ್ಠಾಸ್ತ್ರಮ್

·         ನತ್ + ಷತ್ರು = ನಷ್ಠತ್ರು

(8) 🎯 ಛತ್ವ ಸಂಧಿ

ಇಲ್ಲಿ ತ್ + ಛ ಸೇರಿದಾಗ, ‘ತ್’ ಕಾರ ‘ಛ’ ಕಾರದ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ಛ ಕಾರದಲ್ಲಿ ಲೀನವಾಗುತ್ತದೆ.

ಉದಾ:

·         ಅತಿ + ಛಾಯಾ = ಅಛ್ಛಾಯಾ

·         ಪ್ರತಿ + ಛೇದ = ಪ್ರಛ್ಛೇದ

(9) 🔁 ಲಕಾರ ದ್ವಿತ್ವ ಸಂಧಿ

ಒಂದು ಪದದ ಕೊನೆಗೆ ‘ಲ್’ ಬಂದಿದ್ದು, ಮುಂದಿನ ಪದ ‘ಲ್’ ಮೂಲಕ ಆರಂಭವಾಗಿದ್ದರೆ, ಲಕಾರದ ದ್ವಿತ್ವ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ.

ಉದಾ:

·         ಸಂವಲ್ + ಲೋಚನ = ಸಂವಲ್ಲೋಚನ

·         ಅಬಲ್ + ಲಾಭ = ಅಬಲ್ಲಾಭ

(10) 👃 ಅನುನಾಸಿಕ ಸಂಧಿ

ಇಲ್ಲಿ ಅನುನಾಸಿಕ (ನ್ಸ, ನ್ನ, ನ್ಮ, ನ್ಗ) ಧ್ವನಿಗಳು ವ್ಯಂಜನಗಳೊಂದಿಗೆ ಸೇರಿ, ನಾಸಿಕ ಸ್ವರಧ್ವನಿಯ ರೂಪ ಪಡೆಯುತ್ತವೆ.

ಉದಾ:

·         ಸಂ + ಗಚ್ಛ = ಸಂಗಚ್ಛ

·         ಸಂ + ಚಲ = ಸಂಚಲ

·         ಅಂ + ತಃ = ಅಂತಃ

🎯 ಉಪಸಮಾರ

ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಂಧಿಗಳು ಬಹುಪರಿಮಾಣದ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದ್ದು, ಶಬ್ದಗಳ ಸಹಜ ಜೋಡಣೆಗೆ ಮತ್ತು ಶ್ರವಣಯೋಗ್ಯತೆಗೆ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಮುಖವಾಗಿವೆ. ಈ ಸಂಧಿ ಪ್ರಕಾರಗಳು ಕೇವಲ ಶಬ್ದಗಳ ಅಳವಡಿಕೆ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿರುವ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಸಂಯೋಜನೆಯ ಉದಾಹರಣೆಗಳಾಗಿವೆ.

🔍 ಇದರಿಂದ ನಮಗೆ ತಿಳಿಯುವ ವಿಚಾರಗಳು:

·         ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ಶಬ್ದಗಳ ಜೋಡಣೆ ವೈಜ್ಞಾನಿಕವಾಗಿ ನಿಖರ.

·         ಸ್ವರ ಮತ್ತು ವ್ಯಂಜನ ಸಂಧಿಗಳ ನಿಯಮಗಳು ಅರ್ಥ ಹಾನಿಯಾಗದ ಶ್ರುತ್ಯಾನಂದದ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತವೆ.

·         ಭಾಷಾ ಶುದ್ಧತೆ ಮತ್ತು ಶೈಲಿಯ ಸುಂದರತೆಗಾಗಿ ಸಂಧಿ ನಿಯಮಗಳು ಅತ್ಯವಶ್ಯ.