ಕನ್ನಡ ಸಮಾಸಗಳು: ಸಮಗ್ರ ವಿಮರ್ಶೆ

ಪರಿಚಯ
ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಪದಗಳು ಸೇರಿ ಹೊಸ ಪದಗಳನ್ನು ರಚಿಸುವ ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ವಿಧಾನವೇ ಸಮಾಸ. ಈ ವಿಧಾನದಲ್ಲಿ ವಿಭಕ್ತಿ ಪ್ರತ್ಯಯಗಳು ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಲೋಪವಾಡುತ್ತವೆ. ಸಮಾಸದಲ್ಲಿ ಪ್ರಥಮ ಪದವನ್ನು ಪೂರ್ವಪದ ಮತ್ತು ಎರಡನೇ ಪದವನ್ನು ಉತ್ತರಪದ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಈ ಸಮಗ್ರ ಪದವನ್ನು ಪುನಃ ಪ್ರತ್ಯೇಕಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ವಿಗ್ರಹ ವಾಕ್ಯ ಎನ್ನುವರು. ಉದಾ: ಪೂರ್ವಪದ + ಉತ್ತರಪದ = ಸಮಾಸ.

ಉದಾಹರಣೆ:

• ಕಾಲಿನ + ಬಳೆ = ಕಾಲುಬಳೆ (ತತ್ಪುರುಷ ಸಮಾಸ)
• ಕಲ್ಲಿನಂತಿರುವ + ಇದ್ದಿಲು = ಕಲ್ಲಿದ್ದಿಲು (ತತ್ಪುರುಷ ಸಮಾಸ)

ಸಮಾಸಗಳನ್ನು ಎಂಟು ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಕಾರಗಳಲ್ಲಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇವೆಲ್ಲಾ ಸಮಾಸಗಳ ವಿಶೇಷತೆಗಳನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳೋಣ.

1. ತತ್ಪುರುಷ ಸಮಾಸ

ಎರಡು ನಾಮಪದಗಳು ಸೇರಿ ಒಂದು ಸಮಾಸ ಪದವಾಗಿದ್ದು, ಉತ್ತರಪದದ ಅರ್ಥ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿದ್ದರೆ ಅದು ತತ್ಪುರುಷ ಸಮಾಸ.

ಲಕ್ಷಣಗಳು:

• ಶಷ್ಠಿ ಅಥವಾ ಸಪ್ತಮಿ ವಿಭಕ್ತಿ ಪ್ರತ್ಯಯಗಳ ಲೋಪ.
• ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕನ್ನಡ + ಕನ್ನಡ ಅಥವಾ ಸಂಸ್ಕೃತ + ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದಗಳ ಮಿಶ್ರಣ.

ಕನ್ನಡ ತತ್ಪುರುಷ ಉದಾಹರಣೆಗಳು:

• ಕಾಲಿನ + ಬಳೆ = ಕಾಲುಬಳೆ
• ಕಣ್ಣಿನಲ್ಲಿ + ಉರಿ = ಕಣ್ಣುರಿ
• ಹಗಲಿನಲ್ಲಿ + ಕನಸು = ಹಗಲುಗನಸು

ಸಂಸ್ಕೃತ ತತ್ಪುರುಷ ಉದಾಹರಣೆಗಳು:

• ದೇವರ + ಮಂದಿರ = ದೇವಮಂದಿರ
• ಪುರುಷರಲ್ಲಿ + ಉತ್ತಮ = ಪುರುಷೋತ್ತಮ

2. ಕರ್ಮಧಾರೆಯ ಸಮಾಸ

ವಿಶೇಷಣ ಮತ್ತು ವಿಶೇಷ್ಯ ಪದಗಳ ಸೇರಿಕೆಯಿಂದ ರೂಪುಗೊಳ್ಳುವ ಸಮಾಸವೇ ಕರ್ಮಧಾರೆಯ ಸಮಾಸ.

ಉದಾಹರಣೆಗಳು:

• ಹಿರಿದು + ಮರ = ಹೆಮ್ಮರ
• ಬಿಳಿಯ + ಮುಗಿಲು = ಬೆಳ್ಮುಗಿಲು
• ಹಿರಿದು + ಬಾಗಿಲು = ಹೆಬ್ಬಾಗಿಲು

ಲಕ್ಷಣಗಳು:

• ಪೂರ್ವಪದ ವಿಶೇಷಣವಾಗಿದ್ದು, ಉತ್ತರಪದ ವಿಶೇಷ್ಯ.
• ಎರಡೂ ಪದಗಳು ಸಮಾನ ಮಹತ್ವ ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ.

3. ಅಂಶಿ ಸಮಾಸ

ಪೂರ್ವಪದ ಮತ್ತು ಉತ್ತರಪದಗಳು ಅಂಶ ಮತ್ತು ಅಂಶಿ ಭಾವಗಳಿಂದ ರೂಪುಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ.

ಉದಾಹರಣೆಗಳು:

• ನಾಲಿಗೆಯ + ತುದಿ = ತುದಿನಾಲಿಗೆ
• ತುಟಿಯ + ಕೆಳಗೆ = ಕೆಳದುಟಿ
• ಮೈಯ + ಒಳಗೆ = ಒಳಮೈ

ವಿಶೇಷತೆ:
ಇಲ್ಲಿ, ಒಂದು ಪದವು ಭಾಗ (ಅಂಶ), ಮತ್ತೊಂದು ಪದವು ಸಂಪೂರ್ಣವನ್ನು (ಅಂಶಿ) ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.

4. ದ್ವಿಗು ಸಮಾಸ

ಪೂರ್ವಪದವು ಸಂಖ್ಯಾ ಸೂಚಕ ಮತ್ತು ಉತ್ತರಪದವು ನಾಮಪದವಾಗಿದ್ದಾಗ ಅದನ್ನು ದ್ವಿಗು ಸಮಾಸವೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.

ಉದಾಹರಣೆಗಳು:

• ಒಂದು + ಕಟ್ಟು = ಒಗ್ಗಟ್ಟು
• ಎರಡು + ಮಡಿ = ಇಮ್ಮಡಿ

5. ದ್ವಂದ್ವ ಸಮಾಸ

ಎರಡು ಅಥವಾ ಹೆಚ್ಚಿನ ನಾಮಪದಗಳು ಸೇರಿ ಹೊಸ ಪದವನ್ನು ರೂಪಿಸಿದಾಗ ಎಲ್ಲ ಪದಗಳ ಅರ್ಥಗಳು ಪ್ರಧಾನವಾಗಿರುವ ಸಮಾಸವೇ ದ್ವಂದ್ವ ಸಮಾಸ.

ಉದಾಹರಣೆಗಳು:

• ಗಿಡವೂ + ಮರವೂ = ಗಿಡಮರ
• ಕಸವೂ + ಕಡ್ಡಿಯೂ = ಕಸಕಡ್ಡಿ
• ರಾಮನು + ಲಕ್ಷ್ಮಣನು = ರಾಮಲಕ್ಷ್ಮಣ

ಲಕ್ಷಣಗಳು:
ಎಲ್ಲ ಪದಗಳ ಅರ್ಥಗಳು ಸಮಾನವಾದದ್ದು.

6. ಬಹುವ್ರೀಹಿ ಸಮಾಸ

ಎರಡು ಅಥವಾ ಹೆಚ್ಚಿನ ನಾಮಪದಗಳು ಸೇರಿ ಬೇರೊಂದು ಪದದ ಅರ್ಥವನ್ನು ತೋರಿಸುವ ಸಮಾಸಕ್ಕೆ ಬಹುವ್ರೀಹಿ ಸಮಾಸ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ.

ಉದಾಹರಣೆಗಳು:

• ಕೆಂಪಾದ + ಕಣ್ಣು = ಕೆಂಗಣ್ಣ
• ಚಕ್ರವನ್ನು + ಪಾಣಿಯಲ್ಲಿ ಹೊಂದಿರುವವನು = ಚಕ್ರಪಾಣಿ
• ಕರಿಯನ್ನು + ಮುಖವಾಗಿ ಹೊಂದಿರುವವನು = ಕರಿಮುಖ

7. ಕ್ರಿಯಾ ಸಮಾಸ

ಉತ್ತರಪದವು ಕ್ರಿಯಾವಾಚಕ ಆಗಿರುವ ಸಮಾಸಕ್ಕೆ ಕ್ರಿಯಾ ಸಮಾಸ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ.

ಉದಾಹರಣೆಗಳು:

• ಮುದ್ದನ್ನು + ಮಾಡು = ಮುದ್ದುಮಾಡು
• ಕಣ್ಣನ್ನು + ತೆರೆ = ಕಣ್ತೆರೆ
• ಮೈಯನ್ನು + ತಡವಿ = ಮೈತಡವಿ

8. ಗಮಕ ಸಮಾಸ

ಪೂರ್ವಪದವು ಸರ್ವನಾಮ ಅಥವಾ ಕೃದಂತ ಶಬ್ದವಾಗಿದ್ದು, ಉತ್ತರಪದವು ನಾಮಪದವಾಗಿದ್ದರೆ ಅದು ಗಮಕ ಸಮಾಸ.

ಉದಾಹರಣೆಗಳು:

• ಇವನು + ಮುದುಕ = ಈ ಮುದುಕ
• ಬಾಡಿದುದು + ಹೂ = ಬಾಡಿದ ಹೂ
• ಉಡುವುದು + ದಾರ = ಉಡುದಾರ

ಅರಿ ಸಮಾಸ

ಕನ್ನಡ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದಗಳ ಸಂಯೋಜನೆಗಿಂದ ರೂಪುಗೊಳ್ಳುವ ಸಮಾಸಗಳಿಗೆ ಅರಿ ಸಮಾಸ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ.

ಉದಾಹರಣೆಗಳು:

• ಗಜದ + ದಳ = ಗಜದಳ
• ಮಂಗಳದ + ಆರತಿ = ಮಂಗಳಾರತಿ
• ಅಂಕದಲ್ಲಿ + ನೇತ್ರ = ಅಂಕನೇತ್ರ

ಮುಗಿವು
ಕನ್ನಡ ಸಮಾಸಗಳು ಭಾಷೆಯ ನುಡಿಗಟ್ಟನ್ನು ಸಮೃದ್ಧಗೊಳಿಸುವ ಪ್ರಮುಖ ತತ್ವಗಳು. ತತ್ಪುರುಷ, ಕರ್ಮಧಾರೆಯ, ಅಂಶಿ, ದ್ವಂದ್ವ, ಬಹುವ್ರೀಹಿ ಮುಂತಾದ ಪ್ರಕಾರಗಳು ವ್ಯಾಕರಣದ ಸಮರ್ಥತೆಯನ್ನು ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಭಾಷೆಯ ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನು ಕೂಡ ಹೆಚ್ಚಿಸುತ್ತವೆ. ಸಮಾಸಗಳನ್ನು ಸರಿಯಾಗಿ ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಂಡರೆ, ಶಬ್ದರಚನೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಯೋಗಿಕ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿ ಹೊಸ ಆಯಾಮಗಳನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿಯಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ.