ಭಾರತದ ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕುಗಳು ಮತ್ತು ಕರ್ತವ್ಯಗಳು

ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕುಗಳು ಎಂದರೆ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳ ಬೌದ್ಧಿಕ, ನೈತಿಕ ಮತ್ತು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಅವಶ್ಯಕವಾದ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ನವದೀಪ್ ಚೌಧರಿ ಅವರು ಈ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಅಸ್ತಿತ್ವ ಮತ್ತು ಸಮಗ್ರ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಅಗತ್ಯವೆಂದು 'ಮೂಲಭೂತ' ಹಕ್ಕುಗಳು ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಭಾರತ ದೇಶದ ಸಂವಿಧಾನದ ಭಾಗ III ರಲ್ಲಿ (ಲೇಖನಗಳು 12 ರಿಂದ 35) ಈ ಹಕ್ಕುಗಳು ಸೂಕ್ತ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಪರಿವರ್ತಿತಗೊಂಡಿವೆ. ಸಂವಿಧಾನವು ಭಾರತೀಯರಿಗೆ ಆರು ಪ್ರಮುಖ ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ನೀಡಿದೆ, ಅವುಗಳನ್ನು ಸಮಾನತೆ, ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ, ಶೋಷಣೆ ವಿರೋಧ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ, ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಹಕ್ಕುಗಳು, ಮತ್ತು ಸಂವಿಧಾನಾತ್ಮಕ ಪರಿಹಾರಗಳ ಹಕ್ಕುಗಳು ಎಂದು ವರ್ಗೀಕರಿಸಲಾಗಿದೆ.

1. ಸಮಾನತೆಯ ಹಕ್ಕು (ಲೇಖನಗಳು 14-18)

ಸಮಾನತೆಯ ಹಕ್ಕುಗಳು ಭಾರತದ ಎಲ್ಲಾ ನಾಗರಿಕರಿಗೆ ಕಾನೂನಿನ ಎದುರು ಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು ಯಾವುದೇ ತಾರತಮ್ಯವಿಲ್ಲದ ಪರಿಸರವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ. 14ನೇ ಲೇಖನದ ಪ್ರಕಾರ, ಎಲ್ಲಾ ನಾಗರಿಕರು ಕಾನೂನಿನ ಮುಂದೆ ಸಮಾನರು; ಯಾವುದೇ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಕಾನೂನಿಗಿಂತ ಶ್ರೇಷ್ಟನಾಗಲಾರ. ಇದು ಭಾರತೀಯ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ವೈಷಮ್ಯವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಲು ಮುಖ್ಯವಾಗಿದೆ. 15ನೇ ಲೇಖನ ತಾರತಮ್ಯವನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸುತ್ತದೆ, ಯಾವುದೇ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಧರ್ಮ, ಜಾತಿ, ಲಿಂಗ, ಭಾಷೆ ಅಥವಾ ಜನ್ಮಸ್ಥಳದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ತಾರತಮ್ಯ ಮಾಡುವುದು ಅಪರಾಧ. 16ನೇ ಲೇಖನವು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಹುದ್ದೆಗಳಲ್ಲಿ ಸಮಾನ ಅವಕಾಶ ನೀಡಲು ಪಡಸಾಲೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ. 17ನೇ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ ಅಸ್ಪೃಶ್ಯತೆಯನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಲಾಗಿದೆ, ಮತ್ತು 18ನೇ ಲೇಖನವು ಬಿರುದುಗಳನ್ನು ರದ್ದು ಮಾಡುವುದರ ಬಗ್ಗೆ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.

2. ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಹಕ್ಕು (ಲೇಖನಗಳು 19-22)

ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಹಕ್ಕುಗಳು ಭಾರತದ ನಾಗರಿಕರಿಗೆ ತಮ್ಮ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಲು ಮತ್ತು ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಕೈಗೊಳ್ಳಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡುತ್ತದೆ. 19ನೇ ಲೇಖನವು ಭಾರತೀಯರಿಗೆ ಆರು ಮುಖ್ಯ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ: ವಾಕ್ ಮತ್ತು ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ, ಶಾಂತಿಯುತವಾಗಿ ಸೇರುವ ಹಕ್ಕು, ಸಂಘ ರಚನೆ, ದೇಶದಾದ್ಯಂತ ಚಲಿಸುವ ಹಕ್ಕು, ದೇಶದ ಯಾವುದೇ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸುವ ಹಕ್ಕು ಮತ್ತು ತಮ್ಮ ಬಯಸಿದ ವೃತ್ತಿಯನ್ನು ನಡೆಸುವ ಹಕ್ಕು. ಈ ವಿಧಿಗಳು ನಾಗರಿಕರ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವ ವಿಕಾಸಕ್ಕೆ ಸಹಕಾರಿಯಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತವೆ.

3. ಶೋಷಣೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಹಕ್ಕು (ಲೇಖನಗಳು 23-24)

23ನೇ ಮತ್ತು 24ನೇ ಲೇಖನಗಳು ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಶೋಷಣೆಯಿಂದ ರಕ್ಷಿಸುತ್ತವೆ. ಮಾನವ ಜೀವಿಗಳನ್ನು ಮಾರಾಟ ಮಾಡಲು ಮತ್ತು ಅನೈತಿಕ ಕೆಲಸಗಳಿಗೆ ಬಳಸಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡುವುದಿಲ್ಲ. 14 ವರ್ಷಕ್ಕಿಂತ ಕಡಿಮೆ ವಯಸ್ಸಿನ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಕಾರ್ಖಾನೆಗಳು, ಗಣಿ ಪ್ರದೇಶಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ಹಾನಿಕಾರಕ ವೃತ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿಸಲು ನಿಷೇಧಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಕ್ರಮಗಳು ಮಕ್ಕಳ ಕಲ್ಯಾಣ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಮಾನತೆಯನ್ನು ಸುಧಾರಿಸಲು ಸಹಕಾರಿಯಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತವೆ.

4. ಧಾರ್ಮಿಕ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಹಕ್ಕು (ಲೇಖನಗಳು 25-28)

ಭಾರತದ ಪ್ರತಿ ನಾಗರಿಕನಿಗೂ ಧಾರ್ಮಿಕ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಹಕ್ಕು ಇದ್ದು, ಧರ್ಮವನ್ನು ಸ್ವತಂತ್ರವಾಗಿ ಆಚರಿಸುವ, ಪಸರಿಸುವ ಮತ್ತು ಅನುಸರಿಸಲು ಅನುಮತಿಸಲಾಗಿದೆ. 25ನೇ ಲೇಖನದಿಂದ 28ನೇ ಲೇಖನದವರೆಗೆ ಈ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಧರ್ಮ ಸಂಬಂಧಿತ ಯಾವುದೇ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಲು ಅಥವಾ ಧಾರ್ಮಿಕ ಬೋಧನೆಗಳನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಲು ಬಲಾತ್ಕರಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಧರ್ಮದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದಲ್ಲಿ ಬಹುಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕತೆಯನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸುತ್ತದೆ.

5. ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಹಕ್ಕುಗಳು (ಲೇಖನಗಳು 29-30)

ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರು ತಮ್ಮ ಭಾಷೆ, ಹಸ್ತಾಕ್ಷರ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಹಕ್ಕನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ. 29ನೇ ಮತ್ತು 30ನೇ ಲೇಖನಗಳು ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರು ತಮ್ಮದೇ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಸಂಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಮತ್ತು ನಿರ್ವಹಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತವೆ. ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಧನ ಸಹಾಯವನ್ನು ಪಡೆದ ಶಾಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಧರ್ಮ, ಜಾತಿ, ಜನಾಂಗ ಅಥವಾ ಭಾಷೆ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಪ್ರವೇಶ ನಿರಾಕರಿಸುವುದನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ಹಕ್ಕುಗಳು ಸಮುದಾಯಗಳ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ವಿವಿಧತೆಯನ್ನು ಉಳಿಸಲು ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.

6. ಸಂವಿಧಾನಾತ್ಮಕ ಪರಿಹಾರಗಳ ಹಕ್ಕು (ಲೇಖನಗಳು 32-35)

ಈ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಅನುಷ್ಠಾನಗೊಳಿಸಲು ಉನ್ನತ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳಿಗೆ ಅರ್ಜಿ ಸಲ್ಲಿಸುವ ಹಕ್ಕು ದೊರೆಯುತ್ತದೆ. 32ನೇ ಲೇಖನವು ಭಾರತೀಯರಿಗೆ ಕಾನೂನು ಮೂಲಕ ತಮ್ಮ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಕಾಪಾಡಲು ಹಕ್ಕನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ, ಇದನ್ನು ಡಾ. ಬಿ.ಆರ್. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ "ಸಂವಿಧಾನದ ಹೃದಯ ಮತ್ತು ಆತ್ಮ" ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಈ ಹಕ್ಕುಗಳು ಹಬ್ಬಿಯಸ್ ಕಾರ್ಪಸ್, ಮ್ಯಾಂಡಮಸ್, ಪ್ರೊಹಿಬಿಷನ್, ಸೆರ್ಟಿಯೊರಾರಿ ಮತ್ತು ಕ್ವೊ ವಾರಂಟೊ ಎಂಬ ಕಾನೂನಿನ ವಿಧಿಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ, ಇವು ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರಿಂದ ನಾಗರಿಕರಿಗೆ ಕಾನೂನು ರಕ್ಷಣೆ ಒದಗಿಸುತ್ತವೆ.

ಭಾರತೀಯ ನಾಗರಿಕರ ಮೂಲಭೂತ ಕರ್ತವ್ಯಗಳು

1976 ರಲ್ಲಿ 42ನೇ ತಿದ್ದುಪಡಿ ಕಾಯ್ದೆಯ ಮೂಲಕ ಭಾರತದ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ನಾಗರಿಕನಿಗೂ ಹತ್ತು ಮುಖ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದರ ಜೊತೆಗೆ, 2002ರ 86ನೇ ತಿದ್ದುಪಡಿ ಕಾಯ್ದೆಯ ಮೂಲಕ 11ನೇ ಕರ್ತವ್ಯವನ್ನು ಸೇರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಕರ್ತವ್ಯಗಳನ್ನು ಪಾಲಿಸುವುದು ಭಾರತೀಯ ನಾಗರಿಕರ ಶ್ರೇಯೋಭಿವೃದ್ಧಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಈ ಕರ್ತವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ದೇಶದ ಸಂವಿಧಾನ, ರಾಷ್ಟ್ರಧ್ವಜ, ರಾಷ್ಟ್ರಗೀತೆಗಳ ಗೌರವ, ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವುದು, ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಮನೋಭಾವನೆ ಮತ್ತು ಮಾನವೀಯತೆಯನ್ನು ಬೆಳೆಸುವುದು, ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಅವಕಾಶ ಕಲ್ಪಿಸುವುದು ಮುಂತಾದವು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ.

ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯದ ಹಕ್ಕು ಮತ್ತು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದಲ್ಲಿ ಅದರ ಮಹತ್ವ

ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯವು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಮುಖ್ಯ ಅಂಶವಾಗಿದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ತಾರತಮ್ಯ ಅಥವಾ ದ್ವೇಷವು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ಬೇರೆ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ನೋಡಬಹುದು. ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದಲ್ಲಿ ನಾಗರಿಕರು ಶಾಂತಿಯುತವಾಗಿ ತಮ್ಮ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಬೇಕು. ಸುಪ್ರೀಂಕೋರ್ಟ್‌ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿಗಳ ಪ್ರಕಾರ, ಈ ಹಕ್ಕುಗಳು ದೇಶವನ್ನು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ನೆಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅಗತ್ಯವಾಗಿದೆ, ಮತ್ತು ಇದು ಸರ್ಕಾರದ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಜನರ ನ್ಯಾಯೋಚಿತ ಹಕ್ಕುಗಳಿಂದ ಮೀರಿ ಹಿಂಸಿಸಲು ತಡೆಯುತ್ತದೆ.

ಈ ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕುಗಳು ಮತ್ತು ಕರ್ತವ್ಯಗಳು ಭಾರತೀಯ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಮೂಲ ತತ್ವಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ.